Opisanije sviju dosad poznatih srpskih novaca

Doktora Janka Šafarika, objavljeno u Glasniku društva srpske slovesnosti, sveska III iz 1850. godine

Stefan Uroš III Dečanski

od godine 1321. do godine 1336., 13. novembra

Posle smrti oca svoga nasledi presto, morao je Konstantina mlađeg brata svoga, i Vladislava, sina Dragutinovog pobediti, da se na prestolu utvrdi. Sa prvom suprugom, kćeri Bugarskog kralja Smilca rodio je Dušana i Dušicu. Srećno je vojevao protiv Bugara i Grka, u čemu mu je sin Dušan slavno poslužio. Sazidao je manastir Visoke Dečane. Sa sinom Dušanom, koji se pobunio, imao je rat, najposle bude uhvaćen i u zatvoru u gradu Zvečanu i života lišen.

Novci njegovi dosad poznati svi su srebrni i imaju srpski natpis.

Tabela IV, slika 39 Novac srebrn, težak 31 grana, vrlo dobro sačuvan

Na licu: Isus Hristos kao obično, s desne strane slovo L, s leve P

Na naličju: kralj bradat sa dugom kosom sedi na prestolu, pod krunom, drži u desnoj ruci skiptar sa jednostrukim krstom, pod krunom, u levoj ruci veliki mač preko krila položen, pod nogama ima slovo N, a okolo natpis TRETI STEFAN OUROŠ KR.

Ovaj novac objavljen je već u Zabavniku Davidovića, godine 1821. pod slikom 3, no tu se pogrešno pripisuje Despotu Đurđu Brankoviću. I kod Lucenbahera, pod slikom 2 na strani 47, opisao ga je Appel, i pogrešno ga pripisuje Stefanu Prvovenčanom. No ovde je sa originala snimljen, koji je od mene prešao u Narodni muzej Srbije. Ima ga i gospodin profesor Konstantin Branković u svojoj zbirci.

Novac Stefana Dečanskog, tabla IV, slika 39

Tabela IV, slika 40 Novac srebrn, težak 31 grana, sa malim razlikama pređašnjem sličan

Na licu: Isus Hristos kao obično, s desne strane slovo R, s leve V

Na naličju: kralj sasvim, kao i na prethodnom, samo što je isti onaj natpis drugačije namešten, i što kralj ispod levog pazuha ima krstić, a pod nogama četiri kružića.

Nacrtan je kod Lucenbahera, na strani 47, no rđavo, ovde je snimljen sa prekrasno sačuvanog originala, iz zbirke gospodina profesora Konstantina Brankovića, a nalazi se i u Narodnom muzeju, kuda je od mene došao.

Novac Stefana Dečanskog, tabla IV, slika 40

Tabela IV, slika 41 Isti novac, no samo 24 grana težak i drugi kalup

Na licu: obični pečat, bez ikakvih slova

Na naličju: sve je istovetno kao kod slike 40, ali natpis sasvim drugačije namešten.

Original se nalazi u muzeju Beogradskom, od mene kupljen, a ima ga i gospodin profesor Konstantin Branković, i gospodin Dimitrije Lolio u Zemunu.

Novac Stefana Dečanskog, tabla IV, slika 41

Novci Stefana Dečanskog valjda su najlepši po svom izgledu među svim srpskim novcima.

Opisanije sviju dosad poznatih srpskih novaca

Doktora Janka Šafarika, objavljeno u Glasniku društva srpske slovesnosti, sveska III iz 1850. godine

Stefan Uroš II Milutin

(Banski sveti kralj) Kralj od godine 1275. do godine 1321., 29.oktobra

Od silnog ovog, dugo i srećno vladajućeg kralja Srpskog, imamo mnogo raznih novaca, od kojih neki imaju natpis slovenski, a drugi latinski.

A.      Sa natpisom slovenskim

Prvog roda: kralj pod krunomsedi na prestolu, u desnoj ruci drži krst, u levoj mač preko krila metnut.

Tabela III, slika 27 Novac srebrn, težak 31 grana

Na licu: Isus Hristos na sedi prestolu, kod glave IS HS. Do prestola na desnoj strani slovo D, a na levoj slovo I.

Na naličju, slika: kralj pod krunom sedi na prestolu, drži u desnoj ruci krst, a u levoj veliki mač, koji mu na krilu položen leži, natpis STEFAN KRALJ.

Novac ovaj čep u originalu nalazi se sad u narodnom srpskom Muzeju, pre je bio kod mene, i gospodin profesor K. Branković ima ga u svojoj zbirci.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 27

Tabela III, slika 28 Novac srebrn

Pređašnjem sasvim sličan, sa tom samo razlikom da je drugog kalupa, i da na licu do prestola nema slovo D, nego samo na levoj strani I.

Ovaj neobično lepo sačuvan novac dobio sam u originalu da ga nacrtam iz Požarevca od mog prijatelja i drugara doktora Medovića.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 28

Tabela III, slika 29 Novac srebrn,

Pređašnjem sasvim sličan, s jedinom razlikom da je drugog kalupa i da na licu kod prestola ima slova, sa desne strane N, a sa leve b.

Uzet je iz Lucenbaherovog dela, strana 36, gde je original ne kaže, pripisuje ga pogrešno Milutinu.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 29

Tabela III, slika 30 Novac srebrn,

Sličan prethodnom, izuzimajući sitnice, koje o različitom kalupu svedoče, sasvim sličan.

I ovaj je iz Lucenbahera uzet, gde je na strani 36 naslikan, i ovaj pripisuje Dragutinu. U zbirci gospodina Popečitelja Avr. Petronijevića nalaze se dva komada.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 30

B.      Sa natpisom latinskim

II roda: slika kao na prethodnim, ali natpis latinski.

Tabela III, slika 31 Novac srebrn,

Na licu: Obični lik Spasitelja, do prestola slova N, b.

 Na naličju: slika: kralj na prestolu pod krunom sedeći, drži u desnici krst, u levoj ruci mač preko krila položen. Natpis STEFAN REX = Stefan kralj.

I ovaj novac u originalu nisam video, nego sam ga iz Lucenbahera uzeo, strana 37, gde je pogrešno Dragutinu pripisan.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 31

III vrsta: kralj gologlav, u dugoj odeždi, drži u desnici skiptar sa krinom na vrhu, u levoj ruci mač, preko krila metnut.

Tabela III, slika 32 Novac srebrn,

Na licu: Spasitelj na prestolu, kao obično.

Na naličju: slika: kralj gologlav, brkat, u dugoj do zemlje aljini sedi na prestolu, drži u desnoj ruci skiptar sa krinom na vrhu ukrašem, a u levoj ruci mač, koji je metnuo preko krila, natpis: MONETA REGIS STEFANI.

Ovaj novac uzet je iz Letopisa srpskogod godine 1826., sveske II, gde je pod slikom šestom nacrtan, i kod Lucenbahera se nalazi na strani 37. I kod Appela ( u Repertorium II Band. II-te Abtheil. Str. 799.3, pod slikom 1, 2, 3) i u Ugarskom narodnom Muzejuse nalazi (vidi Sečenijev katalog , deo III strana 44, slika 3, 4, 5 i tabela 7, slike 54, 55, 56), no pogrešno se na oba mesta Stefanu II-om i Urošu I-ov pripisuje.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 32

IV vrsta: Kralj pod krunom sedi na prestolu, drži skiptar u desnoj, a carsku jabuku u levoj ruci.

Tabela III, slika 33 Novac srebrn,

Na licu: Isus Hristos na prestolu, s leve i desne strane po jedan cvet od krina.

Na naličju: Kralj sa krunom na glavi sedi na prestolu, u desnici drži skiptar sa krstom prostim na vrhu, u levoj ruci pruženoj drži carsku jabuku sa dvostrukim krstom ukrašenu, natpis STEFA REX.

Ovaj novac nalazi se kod Lucenbahera, na strani 42, odkud je uzet, ja ga u originalu još nisam video.

V vrsta: Kralj pod krunom sedeći, sa skiptrom i jabukom, kao i pređašnji, samo natpis drugačiji.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 33

Tabela III, slika 34 Novac srebrn,

Na licu: Isus Hristos, kao obično, sa obe strane po jedan krst.

Na naličju: Slika peta, kao na prethodnom, ali sa natpisom VROSIVS REX.

I ovaj je uzet iz Lucenbahera, strana 44, original još nisam video.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 34

Tabela III, slika 35 Novac srebrn,

Na licu: Pređašnjem sasvim sličan

Na naličju: Kralj pod krunom sedi na prestolu, u desnici drži skiptar sa cvetom od krina na vrhu ukrašen, u levoj ruci carsku jabuku sa dvostrukim krstom, natpis MONET REGIS VROSII.

Ovaj novac nacrtan je već:

-          U Letopisu, godina 1826., deo I, broj 2, po originalu koji se nalazi ces. Kr. Munzkabinet u Beču, i tu se kaže da jeUroša I Velikog

-          Kod Lucenbahera na strani 44. Nalazi se u Sečenijevom muzeju, gde se Urošu I Velom pripisuje, a krinove suprizi njegovoj Jeleni Frankinji, no drugi ove krinove na novcima kralja Milutina pripisuju uplivu Karla Roberta Anžujskog, kralja Ugarskog.

Ja sam ga uzeo iz Letopisa.

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 35

Tabela III, slika 36 Nacrtan je isti ovaj novac po Lucenbaheru, na strani 44

Novac kralja Milutina, tabla III, slika 36

Tabela IV, slika 37 Novac srebrn,

Pređašnjem, izuzimajući neke malenkosti, sasvim sličan, no opet drugog kalupa.

Na licu: Isus Hristos, kao obično, sa natpisom kod glave IS HS, no nema krina.

Na naličju: Kralj pod krunom sedeći na prestolu, u desnici drži skiptar sa prostim jednostrukim krstom pri vrhu, a u levoj ruci carsku jabuku, opet samo sa jednostrukim krstom, natpis: MONETA REGIS VROSI.

Uzet je iz Lucenbahera sa 41. strane.

Tabela IV, slika 37

Novac srebrn, prethodnom skoro sasvim sličan, no drugog kalupa.

Na licu: Isus Hristos, kao obično.

Na naličju: Kralj sasvim kao i na prethodnom, samo na vrhu skiptar sa krinom, i natpis isti drugačije stoji raspoređen.

Takođe je snimljen iz Lucenbahera strana 41. Gde je original ništa ne kazuje.

Novac kralja Milutina, tabla IV, slika 37

Ovde moramo napomenuti, da je i Ugarski kralj Karl Robert (kao gospodar Mačve i nekog dela Srbije? Kažu mađarski spisatelji) dao kovati novac srpskima sličan, no to se ima po mišljenju G. A. Stojačkoviča pripisati tome, što je ovaj kralj bio Mletcima veoma naklonjen, dakle je po Mletačkom kroju novce kovao. Mi ćemo ga niže opisati, a nacrtan je u tabeli VIII, pod slikom 90.

Zanetti kazuje da je i Konstatin, sin kralja Milutina od Marije cara grčkog Andronika ćeri, dao kovati u Skadru srebrn novac, na koga prednjoj strani stoji natpis D. REX CONSTANTINVS, oko kralja sedećeg pod krunom, u desnoj ruci držećeg skiptar u levoj jabuku, a na stražnjoj stoji S. STEFANVS SCVTARI.

Ovo svedoči, da je Konstantin neko vreme vladao, dok nije ga Stefan Dečanski u boju vlade i života lišio.

Kovani novac Palestine

Nakon četiri veka vladavine Turskog Otomanskog carstva, prostorom Palestine su zavladali Britanci 1917. godine.  Britanija je starateljstvo nad teritorijom Palestine zvanično dobila od Lige Naroda 1923. godine. Okupacija ovog prostora je zvanično završena 14.maja 1948. godine. Nakon povlačenja Britanskih trupa, došlo je do Arapsko – Izraelskog rata 1948-1949., u kome je pobedio Izrael i okupirao palestinske teritorije.

U periodu svoje okupacije Britanska vlast je kovala novac sa nazivom Palestine, i to u periodu od 1927-1946. godine. Sve kovanice su trojezične, a natpisi su na arapskom, hebrejskom i engleskom jeziku. Nominale Palestinskih kovanica su bile u rasponu od 1 milima do 100 milima, s tim što je jedan milim predstavljao hiljaditi deo Palestinske funte, koja je bila iste vrednosti kao Britanska funta sterlinga. Kovano je ukupno 7 nominala, i to:

-       1 milim – bronza, godine kovanja 1927, 1935, 1937, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1944 i 1946

-       2 milima – bronza, godine kovanja 1927, 1941, 1942, 1945 i 1946

-       5 milima – mesing, godine kovanja 1927, 1934, 1935, 1939, 1941, 1942, 1944 i 1946 (tokom Drugog svetskog rata, godine 1942 i 1944 umesto mesinga je korišćena bronza)

-       10 milima – mesing, godine kovanja 1927, 1933, 1934, 1935, 1937, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943 i 1946 (tokom Drugog svetskog rata je umesto mesinga delom 1942 i cele 1943 korišćena bronza)

-       20 milima – mesing, godine kovanja 1927, 1933, 1934, 1935, 1940, 1941, 1942 i 1944 (tokom Drugog svetskog rata, 1942 i 1944 je umesto mesinga korišćena bronza)

-       50 milima – srebro 72 procenata, bakar 28 procenata, godine kovanja 1927, 1931, 1933, 1934, 1935, 1939, 1940 i 1942

-       100 milima – srebro 72 procenata, bakar 28 procenata, godine kovanja 1927, 1931, 1933, 1934, 1935, 1939, 1940 i 1942.

Britanska vlast je ovaj novac kovala po potrebi. Iz tog razloga se mnoge godine ne pojavljuju, i postoje praznine između godina kovanja za svaku nominalu.

Tri nominale imaju veliku rupu u sredini, i to 5, 10 i 20 milima.

Kao i većina islamskih kovanica, i na kovanicama Palestine se nalazi samo tekst, a izuzetak su jedino slike masline i venca.
Sve kovanice je objavio Howard M. Berlin, u delu „The Coins and Banknotes of Palestine under the British Mandate, 1927-1947“.

Palestina, 100 milima, 1942

Opisanije sviju dosad poznatih srpskih novaca

Doktora Janka Šafarika, objavljeno u Glasniku društva srpske slovesnosti, sveska III iz 1850. godine

Stefan Dragutin, Sremski

Kralj od godine 1272. do godine 1275., umro 1317. godine

Stefan Dragutim, stariji sin kralja Stefana Uroša I Velikog, bio je slab i bočešljiv vladar; on je na prestlu srpskom, koji je pomoću tasta svoga, kralja Ugarskog Stefana V od oca svog silom osvojio, samo kroz tri godine sedio, potom je ustupio vladu mlađem mnogo sposobnijem bratu svome Milutinu, a sam ode u Srem i tu provodeći pobožan život, tek godine 1317. umre. Od njega poznajemo dosad četiri razna novca, koji su kalupom svojim novcima oca njegovog Uroša Velikog, osim imena kraljevog sasvim slični, a isto tako i savremenim novcima mletačkim.

Tabela II, slika 23 Novac srebrn, težak 19 grana

Na licu: Isus Hristos na prestolu, kod glave obični natpis IS HS

Na naličju, slika: Sveti Stefan predaje barjak kralju. Natpis oko kralja: SSTEFAN STEFAN, između glave kraljeve i barjaka REX.

Original ovog novca nalazi se kod slavnog srpskog starine gospodina Sovjetnika Mate Nenadovića Prote.

Novac kralja Dragutina, Tabla II, slika 23

Tabela II, slika 24 Novac srebrn, težak 30 grana

Pređašnjem sasvim sličan, sa tom samo razlikom što je u natpisu na naličju ime kralja i svetitelja ovako izrezano: SSTEFAN, a kraljevo STEFAN, REX koje pokazuje da je drugi kalup.

Ovaj vrlo lepo sačuvan novac, prešao je od mene u srpski narodni Muzej, gde se sad čuva.

Novac kralja Dragutina, tabla II, slika 24

Tabela III, slika 25 Novac srebrn,

Prethodnom sasvim sličan, no drugog kalupa, o čemu svedoče mnogo krupnija slova natpisa, i krug od tačaka oko kralja. Naslikan je već:

-          U Srpskom letopisu iz godine 1826., I sveska, pod slikom 1, gde je prenešen iz dela T. Fr. Ioachims Neueroffnetes Munzkabinet Nurnberg 1761. godine, 4.-to, a u ovom delu naslikan je po originalu koji se nalazio u tadašnjoj Kempelovoj zbirci u Požunu. Ioachim ga pogrešno pripisuje Stefanu Radoslavu; Zanetti nezna kom Stefanu da ga pripiše.

-          Kod Appela Repertorium II Band II-te Abtheil str 799

-          Kod Ioachima I Theil, strana 327

-          Kod Lucenbahera na strani 35. Ovaj ga po našem mišljenju pogrešno Urošu Velikom pripisuje. Nalazi se i u Ugarskom narodnom muzeju, i navodi se u katalogu Sečenijeve zbirke deo III strana 46. Mi po srodstvu ovih novaca sa novcima prethodnika Dragutinovog Uroša Velikog sudeći, mislimo, da ih najpravednije Dragutinu pripisati možemo, jer od Milutina počinjući novci srpski sasvim drugi vid imaju, i nisu više po mletačkom načinu pravljeni.

Novac kralja Dragutina, tabla III, slika 25

Tabela III, slika 26 Novac srebrn, drugog roda

Na licu: obični lik spasitelja na prestolu, no do prestola sa desne strane slovo N, a sa leve strane d = TE izvrnuto G.

Na naličju, slika: kao i na prethodnim, s tom razlikom da je motka barjakau zvezdu zabodena; natpis kao na prethodnim. 

Novac kralja Dragutina, tabla III, slika 26