Opisanije sviju dosad poznatih srpskih novaca

Doktora Janka Šafarika, objavljeno u Glasniku društva srpske slovesnosti, sveska III iz 1850. godine

Stefan Uroš I Veliki

Kralj od godine 1241. do godine 1272.

Ovo je bio četvrti sin kralja Stefana Prvovenčanog, a treći koji je na prestolu srpskog kraljevstva sedio, počem su dva starija brata njegova Stefan Radoslav i Stefan Vladislav samo za kratko vreme vladala. Uroš I vladao je kroz pune 32 godine, tako srećno, da je u srpskoj istoriji ime velikog kralja zadobio. On je živeo u slozi sa Grcima i Mađarima; oženio je sina svoga Dragutina sa Katarinom, kćeri Stefana sina Bele IV kralja Ugarskog, obećavši mu tom prilikom, da će mu vladu ustupiti, zato ga ovaj sin po nagovoru Mađara svrgne sa prestola godine1272., i otera ga u Drač, gde i umre iste godine. O moći i bogatstvu njegovom jasno svedoče mnogi oni i razni novci koji su nam od njega ostali, jer do sad već imamo Uroševih novaca od pet raznih vrsta, u više tipova, od kojih su meni devet poznati, a ima ih zacelo i više; svi njegovi novci srebrni su, i zajedno sa Dušanovima i Despota Đurđa Brankovića novcima najčešće se nalaze od svih srpskih novaca.

Novci prvog roda. Kralj sedi na prestolu

Tabela II, slika 14 – Novac srebrn, težak 22 grana

Na licu: Isus Hristos sedeći na prestolu, sa običnim natpisom IS HS, do prestola sa desne strane slovo T, a sa leve V.

Na naličju: natpis VROSIV REX – Uroš kralj; slika: kralj sa krunom na glavi sedi na prestolu, u desnici drži krst, a u levoj ruci drži mač preko krila položen.

Original dobro sačuvan nalazi se u Srpskom narodnom Muzeju, kuda je od mene prešao; a drugi ovom sličan novac ima u zbirci gospodina profesora K. Brankovića.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 14

Novci drugog roda. Kralj stoji pod krunom, drži dvostruki krst

Tabela II, slika 15 – Novac srebrn, vrlo dobro sačuvan

Na licu: Isus Hristos na prestolu sedeći, do glave IS HS, sa desne strane prestola slovo M, sa desne slovo V.

Na naličju: natpis VROSIVS STEFAN REX; slika: Sveti Stefan Prvomučenik stojeći predaje sa desnom rukom dvostruki krst kralju pod krunom stojećim, koji krst u desnicu prima, do nogu svetitelja stoji slovo S.

Original ovog novca nalazi se u Srpskom narodnom Muzeju, kuda je od mene prešao; naslikan je isti ovaj novac već i u Letopisu srpskom, godine 1826., deo IV, slika 1, odkuda ga je i Lucenbaher u svoje delo preneo, gde se na strani 32 naslikan videti može.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 15

Tabela II, slika 16 – Novac srebrn, pređašnjem sličan, no drugog kalupa

Na licu: pokazuje kao i prethodni Isusa Hrista na prestolu, no sa desne strane kraj prestola stoji slovo P, a sa leve strane slovo R.

Na naličju: SSTEFAN VROSIV REX. Slika ista kao kod prethodnog, no dole kod krsta sa obe strane stoje slova M D.

Original ovog novca nisam video, nego je nacrtan kod Lucenbahera na strani 32., odkud je i prenešen ovamo, a on ga je uzeo iz Zanetti in Argelati Collect. Dissert. De monetis Italiae Pars III. Pag. 19. 22. Nro V.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 16

Novci trećeg roda. Kralj stojeći pod krunom drži barjak.

Tabela II, slika 17 – Novac srebrn

Na licu: Isus Hristos, kao obično, s desne straneprestola slovo R, s leve T.

Na naličju slika: Sv Stefan sa desnicom predaje kralju pod krunom stojećem barjak sa krstom označen i dole u krst svršujući se. Natpis: SSTEFAN VROSAIVS, između glave kraljeve i krsta REX.

Original ovog lepog i vrlo dobro sačuvanog novca, prešao je od mene u Srpski narodni muzej, gde se sad nalazi.

Novci četvrtog roda. Kralj gologlav drži krst jednostruk

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 17

Tabela II, slika 18 – Novac srebrn

Na licu: kao obično Isus Hristos, no kod njega do levog ramena zvezda i pod nogama zvezda.

Na naličju: slika, kralj gologlav prima od Sv Stefana jednostruki dugački krst, natpis oko kralja obični SSTEFAN VROSIVS, a do glave kraljeve REX.

Prenešen je ovaj novac iz Lucenbahera, strana 33, koji ga je uzeo iz sledećeg dela: Anselmi Banduri Numismata Imperatorum Romanorum a Trajano Decio ad Paleologos. Lutetiae Parisiorum, 1718. folio Tomus II pag. 769 772; ovde se pogrešno Urošu mladom caru srpskom, poslednjem Nemanjiću pripisuje.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 18

Tabela II, slika 19 – Novac srebrn

Pređašnjem sasvim sličan, u svemu, samo što je drugi kalup, i na naličju natpis u imenu Sv. Stefana različit po tome što nije celo ime izraženo, nego samo STEFA.

Ovog original takođe nisam mogao nigde videti, nego je i ovaj snimak prenešen iz Lucenbaherovog dela sa strane 33., a on ga je iz Zanetti uzeo, koji o ovom novcu veli, da je to onaj isti, koji je Banduri izdao, i da on nije smeo sa onog mesta krenuti ga, na koje je od ovog visokoučenog muža postavljen. Vidi: Zanetti in Argellati Collect. Dissert. de monetis P. III. Pag.20.22 nro VI.

Novci petog roda. Kralj gologlav drži barjak

(Ovi novci često se nalaze, i sasvim su mletačkim savremenim novcima slični, izuzimajući jedino natpis)

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 19

Tabela II, slika 20 – Novac srebrn

Na licu: obično naslikan spasitelj.

Na naličju: Sveti Stefan predaje gologlavom kralju barjak, koji ga u desnicu prima, a u levoj ruci drži kratak prost skiptar. Natpis običan SSTEFAN VROSIVS oko kralja, a između glave kraljeve i krsta REX.

Novac onaj snimljen je sa originala od mene u Srpskom narodnom Muzeju; no počem je ovo od sviju skoro srpskih novaca najobičniji i najčešći, to je već mnogo puta nacrtan i opisan bio, i to:

Prvo u Srpskom Letopisu od godine 1826., sveska III, pod slikom 1. Drugo kod Lucenbahera na strani 34.-oj. Već Zanetti ga prepoznaje i Milutinu ga pripisuje.

Isti ovaj novac nalazi se i u Ugarskom narodnom Muzeju, opisan je u Szechenyi Catalog Pars III pag. 46, No 11 i 12, i tu se pripisuje Milutinu, dalje u istom delu pag. 45 nro 7,8 tabul 7 nro 47.52 pripisuju se sasvim slični novci Urošu I.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 20

Tabela II, slika 21 – Novac srebrn

Pređašnjem u svemu isti, samo što je na ovom na naličju natpis drugi, to jest, ime Svetog Stefana je celo ispisano, ovako: SSTEFANVS.

Ovoga original nisam video, nego sam ga uzeo iz Lucenbahera, gde je na strani 34 opisan. Ovaj novac već slavni Appell u svome Repertorium navodi, u delu II, odeljak II, strana 800. Isto tako: Lirutius: Dissertatio de monetis. In Argelati, Collect. Etc. Pars. II Pag. 187 Tabul IV. Nro 70, no u ovoj knjizi ne može se razlikovati daje li Sveti Stefan kralju barjak ili krst.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 21

Tabela II, slika 22 – Novac istog roda

Sa prethodna dva, onom pod brojem 21 sasvim sličan, no drugog kalupa, razlikuje se osobito tim što na ovom u imenu Svetog Stefana nema N, nego samo SSTEFA, i što Sveti Stefan na oba ramena ima po jedan krst, a preko čela venac.

Snimljen je sa originala, koji se u Narodnom srpskom Muzeju čuva, od mene kupljen.

Novac kralja Uroša I, Tabla II, slika 22